Regelmatig krijg ik de vraag aan welke regels een (wetenschappelijk) onderzoek moet voldoen. "Heb je even?", is dan vaak mijn antwoord. Om toch enigszins hieraan tegemoet te komen, houd ik in deze bijdrage bij welke gedragsregels en wet- en regelgeving die voor (wetenschappelijke) onderzoekers relevant kunnen zijn. Eerst vind je een korte toelichting. En niet onbelangrijk: de disclaimer.
laatste update: 04-10-2023

Oude zwart-wit foto van een collegezaal vol studenten
 

 

Toelichting

Als burger behoor je de wet te kennen. Nu is dat makkelijker gezegd dan gedaan (waarom bestaan er anders juridische studies?), maar toch. Voor een onderzoeker geldt in wezen hetzelfde: als onderzoeker moet je je houden aan de geldende regels. 

Dit kunnen ten eerste regels zijn die zijn vastgelegd in wet- en regelgeving. Dit gaat dan om regels opgesteld door overheidsinstanties, die de bevoegdheid hebben om regels aan ons - en dus ook aan onderzoekers - op te leggen.

Ten tweede kunnen het regels betreffen die volgen uit de diverse gedragsregels waaraan onderzoekers gebonden zijn. Deze zijn vaak afkomstig van andere instanties (niet overheid) die op een af andere manier regels, principes of protocollen hebben opgesteld. Organisaties waaraan onderzoekers of onderzoeksinstellingen zich dan hebben gecommitteerd. Maar je kunt ook denken aan regels die uitgevers stellen.

Terzijde, maar hoe verordeningen, wetten, lagere regelgeving maar ook beleidsregels en protocollen zich verhouden tot gedragscodes is nog best een lastige. Mogelijk dat ik hier later een artikel over schrijf. De korte route is echter te zeggen dat ook integriteitscodes compliance (aan wet- en regelgeving) voorschrijven. Zie bijvoorbeeld 4.3, onder 6 van de Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit: "Zorg [als instelling] ervoor dat alle relevante wettelijke voorschriften, gedragscodes, instructies en protocollen worden nageleefd."


Disclaimer

Maar let op. Ik streef naar volledigheid maar van geval tot geval (van onderzoek tot onderzoek) kunnen andere en/of nog meer regels gelden. Blijf dus ook zelf kritisch en raadpleeg bij twijfel een jurist. Of als je merkt dat je onderzoek veel (ethische) vragen of discussie kan of zal oproepen. Misschien kun je beter altijd even een onderzoeksjurist laten meekijken?

Zie bijvoorbeeld deze lijst die aspirant-juristleden van METC's moeten bestuderen om een indruk te krijgen hoeveel wet- en regelgeving, richtlijnen en notities relevant (kunnen) zijn bij medisch-ethisch-onderzoek (WMO-onderzoek). 


Maar ook deze CCMO-lijst voor aspirant-juristen is niet volledig. Zo kan bij een conflict tussen een onderzoeker en zijn leidinggevende - bijvoorbeeld over wat van de onderzoeker mag worden verwacht - ineens het arbeidsrecht relevant worden. Als ik hieronder echter alle regels uit het arbeidsrecht zou moeten opsommen en uitleggen, dan wordt het erg onoverzichtelijk.

Een ander aandachtspunt: nieuwe regels kunnen oude vervangen. Hierdoor kunnen onderstaande regels - ondanks mijn streven - ineens niet meer actueel zijn. Zo werd in 2018 de Wbp vervangen door de AVG. Al zal dat weinig onderzoekers ontgaan zijn. 

Raadpleeg dus waar nodig / relevant een jurist; misschien niet alleen bij twijfel.

Heb je trouwens aanvullingen / wijzigingen? Ik hoor het graag. Mede namens de onderzoekers / studenten die dit overzicht raadplegen: dank!!

1. REGELGEVING EN GEDRAGSREGELS IN HET ALGEMEEN


1.1 Gedragsregels / gedragscodes voor onderzoekers

 

1.2 Relevante wetgeving / regelgeving

A. Grondrechten

 
B. Privacyrecht


C. Overige rechtsgebieden

 

2. SPECIFIEKE GEDRAGSREGELS EN WET- EN REGELGEVING BIJ MEDISCH ONDERZOEK


2.1 Gedragsregels

 

2.2 Wetgeving / regelgeving

 

3. SPECIFIEKE GEDRAGSREGELS EN WET- EN REGELGEVING BIJ ONDERZOEK MET DIEREN

 



4. OVERIGE RICHTLIJNEN, PROTOCOLLEN ETC.

4.1 Overig uit de EU


4.2 Subsidieversterkers

Subsidieverstrekkers kunnen diverse aanvullende eisen stellen. Raadpleeg de site / informatie bij een subsidieronde voor meer informatie. Je kunt bijvoorbeeld denken aan:
 

4.3 Tijdschriften / uitgevers

Afhankelijk natuurlijk van het tijdschrift / de site waar gepubliceerd wordt gelden diverse reporting guidelines waarin impliciet ook diverse ethische waarden en normen in doorklinken. Bijvoorbeeld:

 

4.4 Gedragscodes van de onderzoeksinstelling (bijvoorbeeld universiteit of hogeschool) zelf

Bijna iedere onderzoeksinstelling (al dan niet een universiteit / hogeschool / instituut) kent ook wel een eigen integriteitscode. Met name bij onderzoeksprojecten waarbij sprake is van samenwerking (waar niet), is dit iets om in de gaten te houden. Maar denk bijvoorbeeld ook aan het Brancheprotocol Onderzoek (BKO) in het hoger onderwijs.