Hieronder vind je een overzicht van vragen die je als onderzoeker / student op begeleidend docent zou kunnen stellen voorafgaand aan een onderzoek, subsidieaanvraag voor een onderzoek, een onderzoeksproject of bijvoorbeeld voorafgaand aan de start van een werkpakket van een onderzoek. Onder de vragenlijst volgt een kleine toelichting.

 


Eerlijkheid


  • In hoeverre heb ik echte data en bronnen gebruikt?
  • In hoeverre heb ik alternatieve verklaringen, auteurs, visies, ideeën e.d. serieus genomen?
  • In hoeverre stel ik de resultaten - misschien in verband met andere belangen - gunstiger of anders voor dan ze daadwerkelijk zijn?
  • In hoeverre ben ik transparant over de mogelijke beperkingen en/of haalbaarheid van het onderzoek?
  • In hoeverre eigen ik data toe die eigenlijk door anderen zijn verzameld of verwerkt?
  • In hoeverre ben ik echt op zoek naar (ware) kennis en doe ik gefundeerde claims?


Zorgvuldigheid 


Zorgvuldigheid in het algemeen
  • In hoeverre hanteer ik passende methoden (bij het ontwerp, uitvoering, verslaglegging en disseminatie van het onderzoek)?
  • In hoeverre zijn de deadlines haalbaar?
  • In hoeverre heb ik gebruik gemaakt van de inbreng / expertise van anderen? (al dan niet verplicht, zoals een METC, een Privacy Officer, de Functionaris Gegevensbescherming, een Ethische Commissie Onderzoek, een collega, begeleidend docent, ...)

 

Correct omgaan met het verwerken van gegevens / data-ethiek

  • Zijn de gegevens die ik ga verwerken echt nodig voor mijn onderzoek of eventuele herhaalbaarheid van het onderzoek?
  • Is de geheimhouding van data - inclusief persoonsgegevens van proefpersonen of deelnemers - gewaarborgd? Ook na afsluiten van het onderzoek of als ik de organisatie waarvoor ik onderzoek doe heb verlaten?

 

Transparantie


Verantwoord openbaar maken / publiceren van resultaten

  • In hoeverre zijn de auteursrechten / in het intellectuele eigendom goed geregeld?
  • In hoeverre heeft iedereen die heeft betaald aan het onderzoek ook toegang tot de onderzoeksresultaten / de publicaties?
  • In hoeverre rechtvaardigt mijn onderzoek open access / is gesloten access redelijk?
  • In hoeverre zijn betrokkenen op de hoogte van mijn onderzoek in het algemeen en de data die ik verzamel in het bijzonder?
  • In hoeverre zijn betrokkenen op de hoogte van de mogelijke nadelen / gevolgen van mijn onderzoek?
  • In hoeverre geef ik wel credits aan anderen die aan het onderzoek - direct of indirect - een bijdrage hebben geleverd? (denk aan studenten, onderzoekers die vertrokken zijn, et cetera)

 

Verantwoordelijkheid


Beschermen van deelnemers / proefpersonen

  • In hoeverre ondervinden deelnemers op korte / lange termijn schade van mijn onderzoek?
  • Welke maatregelen heb ik genomen om eventuele schade te voorkomen?
  • In hoeverre hebben proefpersonen / deelnemers (of andere relevante betrokkenen) toestemming gegeven aan deelname aan dit onderzoek?
  • In hoeverre hebben de betrokkenen de juiste toestemming gegeven over de wijze waarop ik als onderzoeker hun data verwerk?
  • In hoeverre mag ik de data of persoonsgegevens van de betrokkenen openbaar maken?
  • In hoeverre legitimeert deze toestemming (op meedoen en verwerken gegevens) toch niet het onderzoek / de (mogelijke) inbreuk op hun leven?

Beschermen van de omgeving, van de natuur en dieren
  • In hoeverre ondervindt de natuur, dieren, de wereld in het algemeen schade van mijn onderzoek?
    • In hoeverre voer ik experimenten uit (met dieren, participanten) die in andere landen (of mijn eigen land) verboden zou zijn?
  • Wat kunnen de mogelijke gevolgen / toepassing van de onderzoeksuitkomsten zijn en in hoeverre zijn deze moreel wenselijk? 
 
Juiste omgang tussen en inzet van andere onderzoekers
Als onderzoeker doe je je onderzoek zelden alleen. Senior onderzoekers (hoogleraren, lectoren e.d.) werken geregeld bijvoorbeeld samen met junior-onderzoekers. Deze samenwerking is natuurlijk niet normloos. Daarnaast kun je ook denken aan de volgende vragen:
  • In hoeverre maak ik (voldoende) gebruik maken van lokale wetenschappers (zie bijvoorbeeld Nature)
  • In hoeverre maak ik geen gebruik / misbruik van mijn positie als het gaat om wat andere onderzoekers (onder mij) doen?
    • In hoeverre wordt bij de publicatie alleen de onderzoekers genoemd die een bijdrage hebben geleverd aan het onderzoek?
  • Is de peerreview alleen gericht op de kwaliteit van onderzoek (gezien de methodische rol van onderzoek) of spelen indirect ook andere belangen? Ben je hierover als onderzoeker transparant? Kan (onduidelijk over) de vorm en mate van peerreview niet beter tot uitstel, afstel, wijziging of stopzetten van het onderzoek leiden?
 
Correct omgang met studenten
Zeker aan hogescholen en universiteiten worden vaak studenten ingezet om data te vergaren. Ze houden interviews of werken deze uit. Soms doen ze dit in het kader van een vak (bijvoorbeeld tijdens hun master). De cognitieve valkuil kan zijn dat ze denken dat ze veel data moeten hebben, willen ze het vak goed kunnen afronden en om die reden doorschieten in het 'verzamelen' van data.
  • In hoeverre corrumperen / beïnvloeden de belangen van studenten die betrokken worden bij het onderzoek de kwaliteit van de data (bijvoorbeeld om een vak te halen)?
  • In hoeverre maakt dat ik - als onderzoeker - studenten ook zal beoordelen dat ze op een bepaalde wijze niet juist participeren in het onderzoek?
 
 
Correcte omgang met mensen die geraakt worden door het onderzoek
  • In hoeverre profiteert ook de (lokale) bevolking waar ik onderzoek doe van mijn onderzoek?
  • In hoeverre is - meer algemeen - sprake van ethics dumping?
  • In hoeverre houd ik genoeg rekening met de ideeën van lokale ethische commissies?


Onafhankelijkheid

 
  • In hoeverre hebben geldverstrekkers invloed op mijn onderzoeksactiviteiten? 
  • In hoeverre hebben bestuurders of het management van mijn instituut invloed op het onderzoek?
  • In hoeverre word ik in mijn onderzoek (al dan niet bewust) gestuurd door maatschappelijke wensgedachten / politieke idealen?
 

 

Toelichting

Eerder heb je op deze pagina mogelijk al gelezen over wat wetenschappelijke integriteit / onderzoeksintegriteit / verantwoord onderzoek in de praktijk inhoudt. Maar op het moment dat je zelf gaat onderzoeken, heb je mogelijk hier nog weinig aan. Om je te helpen de juiste vragen te stellen (gezien deze beschrijving), vind je hierboven een vragenlijst.

De gedachte achter deze vragenlijst is dat het je mogelijk zal helpen je morele of ethische antenne als onderzoeker te versterken. Ik heb deze ingedeeld naar de vijf kernwaarden / principes die in de literatuur en gedragscodes vaak als uitgangspunt worden genomen: eerlijkheid, zorgvuldigheid, transparantie, onafhankelijkheid en verantwoordelijkheid.

Natuurlijk is deze indeling enigszins arbitrair. Sommige lezers / volgers zien bijvoorbeeld graag nog een zesde criterium toegevoegd worden, namelijk rechtmatigheid. De vraag die zij jou als onderzoeker graag zien stellen, is in hoeverre het onderzoek / de onderzoeker voldoet aan het recht. Dit is natuurlijk een best logische vraag, gezien de grote hoeveelheid regels waar je als onderzoeker aan moet voldoen. Je zou echter dit criterium ook kunnen zien als deelcriterium van de andere vijf criteria. Zo vraagt verantwoordelijkheid dat je niet zomaar persoonsgegevens van proefpersonen openbaar mag maken (en oog hebt voor de Algemene Verordening Gegevensbescherming).

Dit voorbeeld laat ook meteen zien dat sommige deelvragen ook onder andere criteria zouden kunnen vallen. Je kunt dus van mening verschillen of een bepaalde vraag wel onder het juiste criterium staat. Dat je bijvoorbeeld als onderzoeker je moet afvragen in hoeverre de privacy van betrokkenen goed is gedekt, zou ook onder zorgvuldigheid of transparantie geplaatst kunnen worden. Dat klopt (daarom zie je soms een enigszins vergelijkbare vraag). Een extra criterium rechtmatigheid zou extra alleen nog maar meer dubbelingen met zich mee brengen.

Voor de zekerheid: het overzicht is niet limitatief en sommige categorieën zullen dus overlappen, maar de belangrijkste vragen die je als onderzoeker zou moeten stellen, vind je - zo is mijn ervaring - hier op een overzichtelijke manier. Zie deze vragenlijst trouwens niet als een afvinklijstje (ook de reden dat ik de vragen open heb geformuleerd). Verantwoord onderzoek doen, is meer dan dat! Bijvoorbeeld het gesprek aangaan als jouw onderzoek anderen raakt.

Aanvullingen zijn welkom!


Versiebeheer

v1.0 Eerste versie: deze is hier nog terug te vinden. Met dank aan vraagzin.nl voor het leveren van input.
v1.1 Ten eerste is een inhoudsopgave.toegevoegd. Daarnaast heb ik de verantwoording van de gekozen criteria uitgebreid (met name waarom geen rechtmatigheid is opgenomen). Tot slot is de titel gewijzigd. Met het begrip 'verantwoord onderzoek' probeer ik meer aan te sluiten bij het taalgebruik van de doelgroep (het woord integer kan afschrikken). Natuurlijk kun je ook hierover discussiëren (in hoeverre integer onderzoek doen hetzelfde is als verantwoord onderzoek doen, maar het bereik / toegankelijkheid van de vragenlijst gaf doorslag).